‘Het polderen zit de Nederlanders in het bloed’, hoor je vaak. Tegenwoordig hoor je zelfs zeggen dat het ‘polderen in het DNA van de Nederlanders zit’.
Onzin, natuurlijk. Toch vertellen wij graag dat onze huidige compromis- en consensusmaatschappij voortkomt uit de noodzakelijke onderlinge samenwerking in de Middeleeuwen om droge voeten te houden in de polder.
Want in de afgelegen polders was niemand de baas, en het grafelijk gezag was ver weg. Om goed te kunnen samenwerken, moest er voortdurend overlegd worden in de polder. Het Nederlandse ‘poldermodel’ is zo synoniem geworden met ‘net zo lang vergaderen tot er voor alle betrokkenen een aanvaardbaar compromis is gevonden’.
Bodemdaling maakte polderen noodzakelijk
De polderwaterschappen en de hoogheemraadschappen gaan terug tot de tijd van de graven van Holland en de periode van de Grote Ontginning (1000 – 1300). De graaf gaf gronden ‘in de wildernisse’ uit voor nieuwe ‘hoeven’ (langwerpig perceel). Een win-win voor iedereen: de veenkolonisten konden in hun eigen onderhoud voorzien en de graaf vergrootte zijn belastinginkomsten uit pacht.
Door de bodemdaling als gevolg van de ontwatering van de veenbodem, veranderden de nieuwe ontginningen binnen enkele generaties in polders die moesten worden droog gehouden. De inwoners van een polder moesten, noodgedwongen, steeds meer samenwerken. Eerst ging dat vooral in menskracht, later ook in geld.
Polders in Noord-Holland. Kaart Johan Bleau uit 1640
Samenwerken enige oplossing om ‘droge voeten’ te houden
Er was in de nieuwe polders geen duidelijke machtsstructuur, zodat alle besluiten in overleg moesten worden genomen. Zo was het dus in de polders dat de oudste ‘min-of-meer democratische’ bestuursvorm van Nederland ontstond. Het polderbestuur werd gekozen uit de grondeigenaren in de polder, op basis van algemeen stemrecht: alleen mannen natuurlijk in die tijd.
Overal dwongen de toenemende inspanningen om de veenpolders droog te houden tot regionale coördinatie. De graven van Holland stelden ambtenaren (hoogheemraden) aan om het onderhoud aan de buitendijken en de gezamenlijke waterafvoer van een groep polders in de regio te coördineren. Deze hoogheemraden stonden aan het hoofd van het hoogheemraadschap, de overkoepelende organisatie voor alle inliggende polders in het gebied.
Privilege-brief met grafelijk zegel van het hoogheemraadschap van Rijnland uit 1255
Oudste hoogheemraadschap van Nederland
Het oudste hoogheemraadschap is het hoogheemraadschap van Rijnland, dat al in 1255 een privilege-brief van ontving graaf Willem II. Het hoogheemraadschap van Schieland ontving de privilegebrief van Floris V in 1273 en het hoogheemraadschap van de Alblasserwaard ontving de privileges in 1277. Het hoogheemraadschap van Delfland werd in 1289 opgericht.
Lees meer in het boek:
“Niet Bang Voor Water?
Wat de waterschappen voor je doen”
